Koronal Kütle Atılımları (Coronal Mass Ejection: CME)
Koronal Kütle Atılımları (Bu yazıda kısaca CME olarak kullanılmıştır) Güneşin çevresinde oluşur ve Güneşi saran atmosferden taşarak uzaydan milyonlarca kilometrelik alana yayılır. Burada oluşan sıcaklık yüzeyden ikiyüz kat fazladır. Bir CME Güneş patlamasına benzer ama yüz kat daha güçlü olmasına rağmen 100 kat daha yavaş seyreder. Güneş patlamasının etkisi yaklaşık 8 dakikada Dünya’ya ulaşır. CME’nin ulaşması ise birkaç günü bulabilir. 9 Mart 1989’daki güneş patlamasının ardından gelen CME’nin etkileri 13 Mart 1989’da Dünyaya ulaşmış ve Quebec’teki elektrik kesintisine sebep olmuştu.
Bazen CME’ler Güneş patlamalarından binlerce kez daha güçlü etki yaratabilir. Bilim insanları henüz CME’leri bilmezken Dünyanın manyetik alanındaki fırtınaların Güneş patlamalarının bir sonucu olduğunu düşünüyorlardı. Güneş hakkında daha çok şey öğrendikçe manyetik fırtınaların sebebinin CME’ler olduğunu fark ettiler. Aslında bugün bile bilim insanları CME’ler hakkında yeterli bilgiye sahip değiller. Bu yüzden korona hakkında bilgi almak ve CME’ler hakkında daha fazla bilgi edinmek için güneş tutulmalarını takip etmekteler. Güneş patlamalarını ve Güneş koronasını görebilmek için en uygun zaman bir güneş tutulması zamanıdır. Ay, Güneşi tamamen kapattığından birkaç dakika için de olsa Güneşin dış atmosferini, yani koronasını görürüz. Güneşin belli kısımlarını incelemek için tutulmalar çok nadir fırsatlardır.
Güneşin korona tabakasındaki “koronal deliklerden” de enerji çıkar. Bu deliklerden çıkan yüklü parçacıklar yüksek bir hıza ulaşır ve önemli nokta bu deliklerin Güneşin birkaç rotasyonu tamamlaması süresince kalmasıdır. Dünya üzerindeki etki birkaç saat kalır ve etkinin görüldüğü gün enerji iyonosferi alışılmışın dışında bozar. Güneşin kendi etrafındaki rotasyonu yaklaşık 27 gün sürer. Bu 27 günlük dönemde Dünya da 27 derece hareket etmiş olur, bu nedenle rotasyon yapan koronal delik Dünyayı başka bir ya da iki gün daha etkilemeyecektir. Deliğin rotasyonu bulunduğu enleme göre 27 günden fazla da sürebilir. Güneşi ve iyonosferi inceleyen bilim adamları etkinin tam zamanını belirleyebilirler.
Koronal Kütle Ejeksiyonları bazen güneş alevlenmeleri ile birlikte olabilse de genellikle bağımsız gelişir. Tam mekanizması henüz bilinmemektedir ama güneş döngüsünün herhangi bir döneminde olabilir. Güneş aktivitesi arttığında daha sık görülür ve Güneş, maksimumunda doruğa ulaşır. Güneş rüzgarından daha hızlı hareket eden bir Koronal Kütle Ejeksiyonu kendi başına bir şok dalgası oluşturabilir. Aşırı hızlı olan Koronal Kütle Ejeksiyonu itici gücüyle önünde bir güneş rüzgarı da oluşturur, uzayda oluşan şok dalgası gezegenimizin manyetik alanını ve iklim sistemini bozar. Güneşte meydana gelen patlamalar yaydıkları röntgen ışığı şiddetine göre Latin harfleriyle düşükten büyüğe göre A, B, C, M ve X diye 5 sınıfa ayrılır. En düşük seviye olan A 0.0'da Dünya yörüngesinde 1 metre kareye düşen 10 nanovat ışına karşılık gelir. Patlamanın şiddetine göre belirlenen her bir kademe artışında metre kareye düşen ışın miktarı 10 kat artar.
Koronal Kütle Ejeksiyonları Güneşten gezegenler arası uzaya saatte 100.000m – 2.5 milyon m arasında bir hızla fırlatır. Yavaş olanlar Dünyanın manyetosferini ya da iyonosferi bozmasalar da hızlı olanlar Dünyanın manyetosferine çarptığında jeomanyetik fırtınalara ve şaşırtıcı aurora görüntülerine neden olur. Jeomanyetik fırtına ile mücadele eden Dünya manyetik alanı, etki-tepki zinciri başlatır ve bu reaksiyon okyanus kaymasına ve jet cereyan akımlarına neden olur, hortum ve şiddetli fırtınalar oluşur.
Güneş maksimumu sırasında jeomanyetik fırtına riski birçok kat artar, Güneşin yüzeyinden çıkan ateş plazmaları hedefli mermiler gibi dünyaya ulaşır. Güneş lekesi sayılarının artması güneş aktivitesinin artmasına ve bunu M ve X sınıfı alevlenmelerin ve CME’nin izleyeceğine işarettir. Bu yüzden güneş lekesi sayılarının artmaya başladığı zamanlar daha dikkatle izlenmektedir. Jeomanyetik alan gücü (şiddeti) güneş rüzgarlarının değişimlerine göre değişmektedir.
Mayıs 2012’de Pozitif Yayınları’ndan çıkan MAKSİMUM kitabımdan alıntıdır.
Sevgi, ışık ve umutla!
Öner DÖŞER
9 Ocak 2014, Perşembe
Astroloji Okulu, Caddebostan